Terapia zajęciowa szansą na aktywne spędzanie czasu wolnego osób z niepełnosprawnością ruchową

Terapia zajęciowa od szeregu lat jest stosowana głównie w przypadku osób z niepełnosprawnością intelektualną. Jednakże, wydaje się, iż w przypadku osób z niepełnosprawnością ruchową terapia ta mogłaby mieć również szerokie zastosowanie.

Terapia zajęciowa ma za zadanie uaktywnienie osób w niej uczestniczących poprzez wykonywanie określonych czynności mających również charakter usprawniania zarówno psychicznego jak i fizycznego. Różne formy terapii zajęciowej mogą sprzyjać rozwijaniu zainteresowań, nabywaniu nowych umiejętności oraz nawiązywaniu kontaktów towarzyskich. Mogą one służyć również jako podstawa do przekwalifikowania się zawodowego.

Terapia zajęciowa – początki

Terapia zajęciowa jest uważana za najstarszą metodę terapii. Za jej prekursora uważa się Soranosa z Efezu, który stosował ją w odniesieniu do osób chorych psychicznie. Stosował on różne metody terapeutyczne, tj: śpiew, taniec czy grę na harfie.  1

Już Galen pisał, że zajęcie się czymś sensownym jest najlepszym, naturalnym lekarzem.

W epoce oświecenia prekursorem humanitarnego traktowania ludzi chorych, starych i niesprawnych oraz stosowania wobec nich metod innych, niż medyczne był Filip Pinel.

Pojęcie terapia zajęciowa

Pojęcie terapia zajęciowa powstało w Anglii po I wojnie światowej, kiedy mnóstwo młodych ludzi potrzebowało pomocy z zakresu działań rehabilitacyjnych.

Pojęcie terapia zajęciowa po raz pierwszy wprowadził Herman Simon.

W 1939 r. w Meyerson, w USA został utworzony pierwszy ośrodek terapii zajęciowej.

Na początku XX wieku terapię tą stosowano w lecznictwie psychiatrycznym oraz w domach opieki.

Niewątpliwie terapia zajęciowa i zastosowanie jej metod prowadzą do aktywizacji  oraz nadają życiu sens – umożliwiają zaistnienie społeczne. 1

Terapia zajęciowa – jej formy i zadania

Aktualnie do najczęściej stosowanych form terapii zajęciowej należą:  arteterapia, bibliote­rapia, choreoterapia, dramatoterapia, muzykoterapia, poezjoterapia,  estetoterapia, sylwoterapia, talasoterapia, chromoterapia, kinezyterapia, ludoterapia oraz zajęcia relaksacyjne.

Pomimo tego, iż terapia zajęciowa jest stosowana głównie u osób z niepełnosprawnością intelektualną, wydaje się, że z powodzeniem – po dostosowaniu programu zajęć do potrzeb osób  z normą intelektualną – mogłaby ona stać się dla nich receptą na aktywne i ciekawe spędzanie wolnego czasu. Zajęcia rozwijające zainteresowania i pasje oraz zabawa ucząca nowych umiejętności mogą być okazją do zawierania nowych znajomości. Mogą być one także dobrą alternatywą dla bezczynności i samotności osób niepełnosprawnych ruchowo.

Do najważniejszych zadań terapii zajęciowej, zaliczamy przede wszystkim: usprawnianie fizyczne, usprawnianie psychiczne oraz usprawnianie społeczne.

Jakie są najczęściej stosowane formami terapii zajęciowej?

Ergoterapia (właściwa terapia zajęciowa) stanowi oddzielną formą rehabilitacji. W ramach tej terapii prowadzi się wiele różnych zajęć – tj.: malarstwo, rzeźbiarstwo, tkactwo, krawiectwo, wikliniarstwo oraz  wszelkiego rodzaju prace wykonywane różnymi technikami.

Biblioterapia – to terapia wykorzystująca czytanie książek. W pracy z człowiekiem starszym – najbardziej skuteczną jest biofilia – afirmacja życia w okresie dzieciństwa i młodości. Skupienie się na wspomnieniach człowieka starszego, na tym, co w jego życiu było dobre i przyjemne.

Choreoterapia – to terapia wykorzystująca taniec i ruch. Wprowadza improwizację indywidualną i grupową. Jest to proces integrujący jednostkę poprzez odczuwanie pełni cielesności i ekspresji, identyfikacji oraz samoświadomości. Elementy leczące w choreoterapii to ruch, muzyka, tempo, grupa, rytm, czas, przestrzeń, terapeuta, dotyk. Stosowane techniki to taniec, ćwiczenia muzyczno-ruchowe oraz improwizacje muzyczno-ruchowe.

Dramatoterapia – jest  terapią wykorzystującą elementy teatru i dramy. Polega ona na wystawianiu przedstawień teatralnych oraz na dyskusjach o tym, co się wydarzyło na scenie i jakie towarzyszyły temu uczucia.

Muzykoterapia – to terapia wykorzystująca muzykę, polegająca na słuchaniu, tworzeniu, śpiewaniu i graniu.

Poezjoterapia  – terapia wykorzystująca poezję. Polega na czytaniu, recytowaniu, pisaniu wierszy oraz organizowaniu wieczorków poetyckich.

Estetoterapia – terapia wykorzystująca kontakt z pięknym otoczeniem i kontakt z przyrodą. Może to być również wyjście do galerii lub muzeum na wystawę.

Sylwoterapia – terapia wykorzystująca spacery po lesie. Czynnikiem terapeutycznym jest kontakt z przyrodą. Można odnaleźć tutaj również elementy chromoterapii, ponieważ kolor zielony wykazuje działanie uspokajające.

Talasoterapia – terapia wykorzystująca spacery brzegiem morza. Czynnikiem terapeutycznym jest kontakt z przyrodą. Pojawiają się tutaj również elementy muzykoterapii: szum morza, śpiew ptaków, granie wiatru, szum w muszlach.

Chromoterapia – terapia wykorzystująca kolory. Ważna jest atmosfera relaksacji stworzona poprzez odpowiednią muzykę i grę kolorów oraz odpowiedni dobór kolorów w pomieszczeniach przeznaczonych do pracy, nauki, odpoczynku itd. Znaczenie terapeutyczne ma również kolor naszego ubioru.

Kinezyterapia – to terapia ruchem. Zaliczana jest do form rehabilitacji w postaci na przykład gimnastyki, rozgrywek sportowych,  spacerów (sylwoterapia, talasoterapia) lub tańca.

Ludoterapia – terapia wykorzystująca gry i zabawy, wyzwalające wiele emocji i uczuć. Może ona stanowić doskonały punkt wyjścia do wspólnej pracy terapeuty z podopiecznym. 2

Dogoterapia to terapia z udziałem psa. Wzbudza wzrost pozytywnych emocji, obniża ciśnienie krwi, zmniejsza poziom agresji, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, wzrost poczucia bycia potrzebnym.

Hortikuloterapia – terapia poprzez przebywanie lub pracę w ogrodzie.

Arteterapia

Do funkcji terapeutycznych arteterapii zaliczamy: usuwanie zahamowań i poczucia niepewności, budowanie wiary we własne możliwości, budowanie obiektywnej samooceny, usprawnianie manualne, poprawę koordynacji wzrokowo-ruchowej, pomoc w samorealizacji oraz w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji interpersonalnych, jak również w wyjściu z tzw. zaklętego kręgu izolacji i niemożności. 1

Terapia zajęciowa i jej najważniejsze cele

Natomiast do najważniejszych celów terapii zajęciowej należą przede wszystkim:

1. Przestawienie toru myślenia chorego i zwrócenie uwagi na sprawy nie związane z chorobą.

2. Poprawa stanu fizycznego.

3. Neutralizowanie otępiającego działania nudy i bezczynności.

4. Zmniejszenie odruchu bólowego w wyniku rozluźnienia mięśni i koncentracji psychiki.

5. Zmniejszenie napięcia w stanach depresyjnych i lękowych.

6. Stworzenie u chorego poczucia własnej wartości oraz rozszerzenia kręgu zainteresowań.

7. Wzbogacenie jego życia emocjonalnego.

8. Zaktywizowanie chorych nie posiadających zajęcia.

Realizacja zadań terapii zajęciowej           

Zadania terapii zajęciowej realizuje się głównie poprzez:

1. Ogólne usprawnianie.

2. Rozwijanie umiejętności, w tym wykonywania czynności życia codziennego oraz zaradności osobistej, przy zastosowaniu różnych technik terapii zajęciowej.

3. Przygotowanie do życia w środowisku społecznym, w szczególności poprzez rozwój umiejętności planowania i komunikowania się, dokonywania wyborów, decydowania o swoich sprawach oraz rozwój innych umiejętności niezbędnych w niezależnym życiu, a także poprawę kondycji psychicznej  i fizycznej.

4. Rozwijanie psychofizycznych sprawności niezbędnych w pracy.

5. Rozwijanie podstawowych oraz specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających podjęcie pracy w zakładzie aktywności zawodowej lub innej pracy zarobkowej, albo szkolenia zawodowego.

Terapia zajęciowa formą aktywizacji

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności ruchowej bardzo często, nawet pomimo wyższego wykształcenia, nie mają praktycznie żadnych szans na podjęcie pracy zawodowej. Cały ich wysiłek włożony w edukację i rehabilitację nie daje im ani poczucia spełnienia ani satysfakcji życiowej.

Brak możliwości realizowania się w relacjach społecznych i zawodowych sprawia, iż osoby te pozostają samotnie w domach, pozbawione możliwości  na spełnienie swoich ambicji, marzeń i zamierzeń.

Jak twierdzi Krystyna Szafraniec, między innymi: sztuka daje niepełnosprawnym narzędzia porozumiewania się w atmosferze afirmującej indywidualność i oryginalność. W sztuce nie ma rozwiązań jedynie słusznych, a powodzenie jest zagwarantowane. 3

Wydaje się, że zorganizowanie dla takich ludzi atrakcyjnych zajęć terapeutyczno-motywacyjnych, w których osoby te miałyby możliwość aktywnego spędzania wolnego czasu, byłoby bardzo cenne dla tego środowiska. Służyłoby to rozwijaniu zainteresowań i nabywaniu nowych umiejętności. Ich program byłby dostosowany do potrzeb i możliwości osób w nich uczestniczących.

W placówkach takich mogłyby się odbywać  kursy motywacji w osiąganiu celów, kursy językowe oraz komputerowe, ciekawe zajęcia plastyczne, warsztaty poetyckie, czy kulinarne. Ponadto, powinna być tam możliwość skorzystania z psychoterapii, zajęć relaksacyjnych oraz z zajęć rehabilitacji ruchowej.

Czas wolny

Zajęcia takie wypełniłyby czas wolny osób w nich uczestniczących w sposób ciekawy, interesujący, aktywny i produktywny. Wykonywane prace, jak również nabywane nowe umiejętności z pewnością stanowiłyby źródło zadowolenia i satysfakcji autorów wykonywanych prac. Odbywałyby się tam również kursy motywacji oraz kursy osiągania celów. Zajęcia takie ukierunkowane  byłyby na  wzmocnienie wiary uczestników w swoje możliwości.

Głównym celem takich zajęć byłoby mobilizowanie uczestników do podejmowania nowych działań i wyzwań, jak również zachęcanie ich do przezwyciężania swoich słabości  i ograniczeń.

Terapia zajęciowa – dodatkowe korzyści

Organizowanie kursów języków obcych dawałoby szansę poszerzenia wiadomości oraz  lepszej komunikacji międzynarodowej, stwarzającej możliwość wymiany doświadczeń z osobami z różnych krajów.

Zajęcia komputerowe natomiast stwarzałyby uczestnikom szansę  nauczenia się między innymi obróbki zdjęć, tworzenia  stron internetowych, robienia prezentacji, ulotek czy reklam.

W ramach zajęć plastycznych realizowane byłyby wszelkiego typu zajęcia wchodzące w zakres rękodzieła. Między innymi byłoby to malowanie na papierze, płótnie oraz  szkle, a ponadto rysowanie, tkanie, wyszywanie, szydełkowanie itp. Robione byłyby również prace z gliny, modeliny i filcu.

Osoby zainteresowane robieniem ikeban, zastosowaniem techniki decoupagu, czy też origami, haftu bądź makramy, miałyby możliwość nabywania nowych umiejętności oraz szansę wykorzystania ich na przykład robiąc drobne prezenty okolicznościowe.

Warsztaty poetyckie i prozatorskie natomiast polegałyby na czytaniu, interpretowaniu oraz na tworzeniu własnej poezji i prozy. Zajęcia takie odbywałyby się  pod  kierunkiem osoby, która zajmowałaby się ukierunkowaniem dalszej pracy twórczej zainteresowanych osób. Ukierunkowanie takie miałoby na celu dalszy rozkwit talentu poetyckiego bądź pisarskiego. Elementem` motywującym byłyby konkursy z nagrodami oraz wydawanie tomików poezji.

Mógłby tam działać również klub filmowy opierający się na wspólnym oglądaniu filmów i dyskutowaniu na ich temat, jak również kółko teatralne, w którym uczestnicy mogliby przygotowywać krótkie przedstawienia, skecze czy kabarety.

Terapia zajęciowa – dalsze propozycje zajęć

Kolejną propozycją zajęć mogłyby stanowić warsztaty kulinarne, w ramach których oprócz nauki gotowania szybkich potraw, łatwych w przygotowaniu, uczestnicy zajęć mieliby szansę zapoznania się z elementami dietetyki i zdrowego żywienia. W przypadku niektórych schorzeń jest ono niezbędnym warunkiem zachowania lepszego stanu zdrowia.

Wydaje się, iż każda forma terapii zajęciowej stanowi zdecydowanie bardziej sensowną formę spędzania wolnego czasu przez osoby niemogące podjąć pracy zawodowej niż bezczynność, na dłuższą metę pozbawiająca człowieka poczucia sensu życia.

Zdecydowanie każda szansa na aktywność i rozwój zainteresowań wzbogaca osobowość człowieka oraz rozszerza wachlarz możliwości inicjowania zajęć w sposób atrakcyjny oraz interesujący.

Źródła (przypisy):

1 Baum E.  Terapia zajęciowa, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2008, s.6.

1 Baum, Terapia zajęciowa, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2008, s.11.

2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Terapia_zajęciowa

1 Baum E., Terapia zajęciowa, Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2008, s. 37.

3 Szafraniec K., Kondycja moralna społeczeństwa polskiego, WAM, Kraków 2003. s 132.

2 https://pl.wikipedia.org/wiki/Terapia_zajęciowa

Grafika:

Terapia zajęciowa szansą na aktywne spędzanie czasu wolnego osób z niepełnosprawnością ruchową

Opracowanie: Wojciech Kaniuka – OpinioLogia.pl