Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Możesz mnie wspomóc poprzez Fundację Avalon.

Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Spodobała Ci się OpinioLogia lub jej część? Poleć ją innym!

Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych to temat mojej pracy zaliczeniowe, którą napisałem na studiach pierwszego stopnia. Który to był rok? Obstawiam między drugim a trzecim. Był to zatem przedział lat 2005 – 2007. A więc dawno, czyli uzurpuję sobie w tym miejscu prawo do niepamięci. 😉

Reklamy

Warto też warto w tym miejscu zwrócić uwagę na tzw. ducha czasu. 😀

Przeczytajcie także: Nacjonalizm jest wrogiem patriotyzmu. Nie należy mylić ze sobą tych pojęć

Co w ogóle należy rozumieć poprzez współczesne systemy polityczne?

Mając na myśli współczesne systemy polityczne, myślimy przede wszystkim: o ustrojach demokratycznych.

Demokracja, jak wiadomo, zapewnia wolność i równość dla wszystkich obywateli. Ustrój demokratyczny jest przede wszystkim oparty o rządy prawa. Jednak, aby prawo to było tworzone i egzekwowane w sposób prawidłowy musi istnieć trójpodział władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Władza ustawodawcza ma do spełnienia zadanie uchwalania aktów prawnych oraz sprawowanie kontroli nad władzą wykonawczą. Jednak ustrój demokratyczny nie jest jednolity dla wszystkich państw o tym reżimie. Władza sądownicza oczywiście ma takie samo znaczenie, jednak pozostałe organy nadzoru konstytucyjnego mają różne kompetencje – w zależności od charakteru danego systemu politycznego.

Dziś możemy mówić o systemie parlamentarnym, prezydialnym, parlamentarno-gabinetowym,, mieszanym, a także o rządach zgromadzenia.  We wszystkich wymienionych systemach istnieją organy nadzoru konstytucyjnego o różnym charakterze i o różnych kompetencjach.

Przeczytajcie także: Bariery w komunikacji społecznej. Rozważania studenta IV. roku politologii

Organy nadzoru konstytucyjnego w parlamentaryzmie

Parlamentaryzm to system rządów, w którym organ przedstawicielski (parlament), zgodnie z teorią podziału władz, uchwala ustawy i ma uprawnienia w zakresie kontroli rządu.

Parlamentaryzm jest nieodzownym elementem współczesnej demokracji. W parlamentaryzmie parlament jest jedynym organem przedstawicielskim; organy samorządu terytorialnego są podporządkowane administracji rządowej; zgodnie z doktrynalnym założeniem o powstrzymywaniu jednej władzy przez drugą egzekutywa może rozwiązywać parlament i zastosować weto wobec ustaw, a sądom często przyznaje się kompetencję przeprowadzania kontroli konstytucyjności ustaw.

Kontrola konstytucyjności jest to badanie i ustalanie zgodności aktów organów państw. z obowiązującą konstytucją; wykonywać kontrolę konstytucyjności może parlament (np. w systemach komunistycznych) albo organy pozaparlamentarne (typowe dla współczesnego państwa demokratycznego), jak sądy (np. Sąd Najwyższy USA), specjalne trybunały konstytucyjne (np. Włochy, Niemcy) lub organy polityczne (Rada Konstytucyjna we Francji); w RP kontrola konstytucyjności należy do Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał Konstytucyjny i jego rola

Trybunał Konstytucyjny jest to organ sądowy powołany do rozstrzygania sporów o konstytucyjność działania organów państwowych, w szczególności do badania zgodności ustaw z konstytucją. W Polsce Trybunał Konstytucyjny ustanowiono nowelą konstytucyjną z 1982 roku, a powołano do życia ustawą z 29 IV 1985 roku.

Trybunał Konstytucyjny orzeka o zgodności ustaw z konstytucją oraz o zgodności innych aktów normatywnych wydawanych przez naczelne i centralne organy państw. — z konstytucją i ustawami. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności ustawy z konstytucją nie są ostateczne — sejm może je odrzucić uchwałą podjętą większością 2/3 głosów; orzeczenia o niezgodności innych aktów z konstytucją lub ustawami są ostateczne — akt taki traci moc prawną, jeżeli nie zostanie zmieniony w terminie trzech miesięcy.

Ustala on także powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw oraz orzeka o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych. W skład Trybunału Konstytucyjnego wchodzi prezes, wiceprezes i dwunastu sędziów, są oni wybierani przez sejm na okres dziewięciu lat, co cztery lata dokonuje się wyboru połowy składu Trybunału Konstytucyjnego. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego są niezawiśli i podlegają jedynie konstytucji.

Konstytucja RP z 1997 roku wprowadziła zmiany dotyczące ustroju i organizacji Trybunału Konstytucyjnego, rozszerzyła jego kompetencje i zakres działania, co spowodowało, że dotychczasowe uregulowania w ustawie o Trybunale Konstytucyjnym stały się niewystarczające. Nowelizacja ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 17 X 1997 roku wprowadziła kilka istotnych zmian; Trybunał Konstytucyjny składa się obecnie z piętnastu sędziów, wybieranych przez sejm na dziewięć lat. Ponowny wybór jest niedopuszczalny. Ustanowiono m.in. nową instytucję — skargi konstytucyjnej (skargę może wnieść każdy, powołując się na zarzut naruszenia jego konstytucyjnie gwarantowanych praw i wolności. Przesłanką wniesienia skargi jest wyczerpanie innych dostępnych środków prawnych, zwłaszcza drogi sądowej oraz dochowanie terminu).

Poszerzono właściwość Trybunału Konstytucyjnego o prawo do badania konstytucyjności ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozstrzygania sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi organami państwa oraz przyjęto ostateczność orzeczeń Trybunału o niezgodności aktów normatywnych z konstytucją (orzeczenie jest powszechnie obowiązujące, w dniu jego ogłoszenia akt traci moc prawną).

Przeczytajcie także: Arystoteles i jego filozofia polityczna. Prezentacja rozważań sprzed lat

System prezydencki i jego organy nadzoru konstytucyjnego

System prezydencki to układ stosunków między parlamentem a rządem, w którym prezydent jest jednocześnie szefem rządu. Prezydent jest powoływany w wyborach powszechnych, ponosi odpowiedzialność konstytucyjną i nie ma inicjatywy ustawodawczej ani prawa udziału w obradach parlamentu. Nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, tak jak i ministrowie, których on powołuje i odwołuje. Z parlamentem komunikuje się za pomocą orędzia, w którym zawiera program rządu i propozycje ustaw; ma również prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw parlamentu. System ten istnieje w USA i w innych państwach, głównie Ameryki Łacińskiej.

W systemie prezydenckim za kontrolę konstytucyjności w Sanach Zjednoczonych Ameryki Północnej odpowiada Sąd Najwyższy USA, który jest naczelnym organem sądowniczym.

Przeczytajcie także: Konformizm – postawa społeczna wbrew samemu sobie. Czy zawsze?

A jak to wygląda w systemie parlamentarno-gabinetowym?

System parlamentarno-gabinetowy to układ stosunków między parlamentem a egzekutywą (głową państwa i rządem), w którym rząd z premierem na czele jest powoływany i odwoływany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania). Egzekutywa ma też prawo rozwiązać parlament.

Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ją natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.

Gdzie i kiedy ukształtował się system parlamentarno-gabinetowy?

System parlamentarno-gabinetowy ukształtował się w XVIII w. w Wielkiej Brytanii; obecnie występuje m.in. w W. Brytanii, Włoszech, Holandii, Belgii i w państwach skandynawskich. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu.

W systemie parlamentarno-gabinetowym Wielkiej Brytanii nie ma konstytucji pisanej. Podstawy ustroju i zasady działania władz państwowych regulują normy prawa pisanego (akty parlamentu), zwyczajowe prawo konstytucyjne oraz tzw. konwenanse konstytucyjne (stanowią powszechnie uznany sposób zachowania się władz w określonych sytuacjach). Do podstawowych aktów prawa pisanego należą: Wielka Karta Swobód z roku 1215, Deklaracja praw (Bill of Rights) z 1689 roku, Akt o sukcesji (Act of Settlement) z 1701 roku, ustawy o parlamencie z lat 1911 i 1949, ustawy o ministrach Korony z lat 1937, 1964 i 1975. Zwyczajowe prawo konstytucyjne jest częścią powszechnego prawa zwyczajowego common law (anglosaskie prawo).

Królowa/Król i dwuizbowy parlament

Władza ustawodawcza należy do króla i dwuizbowego parlamentu, złożonego z Izby Lordów i Izby Gmin. Izba Lordów — wyższa izba parlamentu, liczy ok. 1,2 tys. członków. W jej skład wchodzą członkowie arystokracji brytyjskiej: parowie dziedziczni (stanowią większość Izby) i mianowani dożywotnio (od 1958 roku) oraz parowie duchowni (biskupi Kościoła anglikańskiego) i parowie prawa. Do kompetencji Izby należą jedynie uprawnienia sądowe i (bardzo ograniczone) ustawodawcze.

Izba Gmin — niższa izba parlamentu (właściwe ciało ustawodawcze) liczy 659 (od 1997 roku) posłów, pochodzących z wyborów bezpośrednich i powszechnych. Posłowie są wybierani w okręgach jedno-mandatowych, według systemu większościowego. Organizacja i zasady działania Izby są dostosowane do systemu dwupartyjnego i podziału na rządzącą większość i opozycję. Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat, bierne — 21 lat.

Izba nie ma określonej kadencji, jest wybierana na okres nie dłuższy niż pięć lat i obraduje na sesjach – jedna sesja w roku, trwająca około dziewięć miesięcy. Jej pracami kieruje spiker. Organami wewnętrznymi są: Komisja Całej Izby, komisje stałe, komisje nadzwyczajne stałe i doraźne oraz wyspecjalizowane komisje problemowe. Do kompetencji Izby należy: uchwalanie ustaw, budżetu, kontrola działalności rządu.

Przeczytajcie także: Moja praca magisterska dziesięć lat później

Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Organy nadzoru konstytucyjnego w systemie mieszanym

System mieszany stanowi połączenie systemu prezydialnego i parlamentarnego. Taki system występuje we Francji. Centralnym organem w systemie organów państwowych jest prezydent.

Jest on wybierany przez społeczeństwo w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Prezydent ma kompetencje własne (m.in. ogłasza referendum, rozwiązuje Zgromadzenie Narodowe, zwraca się z orędziem do obu izb parlamentu, mianuje premiera i kładzie kres jego funkcjom po przedstawieniu przez niego dymisji rządu), a także kompetencje wykonawcze z kontrasygnatą premiera i ministrów. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej, natomiast wobec rządu i poszczególnych ministrów parlament może uchwalić wotum nieufności.

Władzę ustawodawczą w sprawach ściśle w konstytucji określonych sprawuje dwuizbowy parlament: Zgromadzenie Narodowe o kadencji pięcioleletniej, wybierane w wyborach bezpośrednich w okręgach jedno-mandatowych i Senat o kadencji dziewięcioletniej, wybierany w wyborach pośrednich, (co 3 lata następują wybory 1/3 liczby senatorów).

Władzę wykonawczą oprócz prezydenta pełni rząd z premierem na czele. Określa i prowadzi ogólną politykę państwa, kieruje administracją i armią, wydaje dekrety z mocą ustawy w sprawach niezastrzeżonych dla parlamentu, odpowiada politycznie przed Zgromadzeniem Narodowym (wotum nieufności).

Do naczelnych organów państwowych należy też Rada Konstytucyjna, która czuwa nad przebiegiem wyborów, referendum oraz kontroluje zgodność ustaw i dekretów z konstytucją. Składa się z dziewięciu członków powoływanych po trzech przez prezydenta i przewodniczących każdej z izb parlamentu.

Sędziów powołuje Najwyższa Rada Sądownictwa, której członków mianuje prezydent. Sądownictwo powszechne wykonują Sąd Kasacyjny (najwyższa instancja cywilna i karna), sądy apelacyjne, sądy wielkiej instancji i sądy instancji. Działają też sądy szczególne i administracyjne (trybunały administracyjne z Radą Państwa na czele). Wysoki Trybunał Sprawiedliwości sądzi prezydenta i ministrów.

Przeczytajcie także: Absencja wyborcza – największy przeciwnik współczesnej demokracji

System parlamentarno-komitetowy

System Rządów Zgromadzenia – inaczej system parlamentarno-komitetowy – występował w jakobińskiej konstytucji z 1793 roku, w Komunie Paryskiej oraz w ustroju europejskich i niektórych azjatyckich państw realnego socjalizmu. Jest systemem politycznym współczesnej Szwajcarii. Opiera się on na jednolitości władzy państwowej. Parlament jest najwyższym organem reprezentującym naród i wykonującym w jego imieniu władzę na zasadzie wyłączności.

Podporządkowane są jemu wszystkie inne organy państwowe. Rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament. Stanowi jego komitet wykonawczy  i jest przed nim odpowiedzialny. Głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji.

Poszczególne kantony mają własne konstytucje oraz organy władzy ustawodawczej. W zakresie stosunków między federacją a kantonami główną zasadą jest, że wszystkie kompetencje nieprzyznane wyraźnie związkowi należą do kantonów. Ważną instytucją demokracji bezpośredniej jest referendum; może ono być zarządzane jako ogólnonarodowe — na szczeblu federacji, jak i poszczególnych kantonów. Jest obligatoryjne w sprawie zmiany konstytucji.

Przeczytajcie także: Społeczeństwo obywatelskie. Empiryczna analiza na przykładzie Polski

Na żądanie obywateli (weto ludowe) może być zarządzone referendum ustawodawcze, tzw. weryfikacyjne. Obywatele mogą również wystąpić z projektami aktów prawnych (inicjatywa ludowa). W kilku kantonach jest znana szczególna postać demokracji bezpośredniej — zgromadzenia ludowego, tj. zebrania wszystkich wyborców w celu podjęcia uchwały.

Zachęcam do dyskusji w komentarzach poniżej oraz na grupie Politologia – stricte merytoryczny punkt widzenia.

Polecam także polubienie i obserwowanie FanPage’a OpinioLogii – www.facebook.com/opiniologia. Tutaj także można zamieszczać komentarze pod pojawiającymi się treściami.


Bibliografia:

  1. Encyklopedia PWN – encyklopedia.pwn.pl
  2. Wiedza o społeczeństwie, Pod redakcją K. A. Wojtaszczyka, wyd. WSiP S.A., wydanie ósme.

Grafika:

Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Na zdjęciu (po lewej stronie) widzimy czarny owal imitujący koło, a w num czarny hasztag #PolitoLogia

Po prawej stronie znajdują się natomiast następujące informacje:

Tytuł artykułu: Organy nadzoru konstytucyjnego we współczesnych systemach politycznych

Autor: Wojciech Kaniuka
Logo OpinioLogia.pl na pomarańczowym tle
Autor grafiki: Wojciech Kaniuka

Opracowanie: Wojciech Kaniuka – OpinioLogia.pl

Komentarze

Komentarze