Etyka funkcjonariusza publicznego to temat mojej pracy, którą pisałem w celu zaliczenia trzeciego semestru w ramach przedmiotu Systemy administracji państw europejskich.
Były to studia drugiego stopnia we wrocławskiej filii Wyższej Szkoły Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, a przedmiot zdawałem u dra Mirosława Sadowskiego. Dziś prezentuję Wam to zagadnienie niejako wspomnieniowo, jako magister politologii, w ramach działu Politologia – stricte merytoryczny punkt widzenia. Ale też robię to także jako pracownik samorządowy. A zatem to, co poniżej przeczytacie dotyczy także mnie.
Przeczytajcie także: Miejsce jednostki w zbiorowości w doktrynach starożytności
Etyka funkcjonariusza publicznego w demokratycznym państwie prawa
Fundament każdego demokratycznego państwa prawa stanowi prawo moralne. Fakt ten musi być uwzględniany w praktyce administracji publicznej, która niekiedy znacząco odbiega od prawa moralnego.
Stanowione w państwie prawa przez organy władz publicznych powszechnie obowiązujące prawo zawsze – w mniejszym lub w większym zakresie – wyraża prawo moralne, rozszerza je lub zwęża, wypełnia lub ogranicza, wielorako interpretuje a nawet modyfikuje, lecz nie może uchylić lub zmienić prawa moralnego.
Powszechnie obowiązujące prawo nie jest nigdy neutralne wobec prawa moralnego. Akt prawa powszechnie obowiązującego – w podobny sposób – nie jest pod żadnym względem obojętny wobec prawa moralnego.
Prawo stanowione a prawo moralne
Prawo powszechnie obowiązujące zawsze w jakiś sposób łączy i uzależnia się z prawem moralnym, które jednak od niego nie zależy. Po to, aby obowiązywać prawo moralne nie wymaga żadnego wyrażenia w normach prawa stanowionego. Prawo moralne w państwie prawa może być jednak wyrażone w normach prawa stanowionego. Ujmowanie prawa moralnego w sposób wyraźny w normy prawa stanowionego jest tendencją o zmiennym nasileniu, uwarunkowaną przede wszystkim kulturowo. Tak czy inaczej, państwo prawa nie jest amoralne.
Stanowione i stosowane powszechnie obowiązujące prawo wyraża, mniej lub bardziej wyraźnie, podstawowe normy prawa moralnego: nakaz poszanowania godności osoby ludzkiej, człowieka i obywatela, nakaz równego traktowania wszystkich, zakaz dyskryminowania kogokolwiek z jakiejkolwiek przyczyny, obowiązek ochrony życia człowieka, jego praw i wolności oraz obowiązek kierowania się dobrem wspólnym i dążeniem do sprawiedliwości społecznej.
Powszechnie obowiązujące prawo, które stanowią organy władz publicznych nie jest niezależne od prawa moralnego, gdyż to drugie prawo stanowi zawsze składnik tego pierwszego. Prawo stanowione nie ma mocy przekreślenia czy obejścia prawa moralnego, ponieważ to na nim się opiera.
W związku z powyższym prawo moralne nie może być deformowane przez prawo stanowione, nie może być od niego żadnych odstępstw, a także nie może być ono redukowane. W demokratycznym państwie prawo nie może być sprzeczne z prawem moralnym. Istnieją także granice interpretacji prawa moralnego, które zakreśla konstytucja – najwyższy rangą akt prawa stanowionego w państwie prawa oraz uznanie i mądrość sędziów sądu konstytucyjnego.
Moralność publiczna
Moralność publiczna jest wartością, którą w państwie prawa chroni także prawo stanowione, którego obowiązywanie ma charakter powszechny. W celu ochrony moralności publicznej mogą być nawet ustanawiane, w drodze ustawowej, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnie określonych praw i wolności. Państwo prawa nie jest neutralne względem moralności.
Prawo moralne stanowi źródło norm etycznych pracownika administracji publicznej. Są to normy, które zawierają w sobie nakazy i/lub zakazy określonego zachowania się pracownika administracji publicznej, które formułuje się z punktu widzenia prawa moralnego. Zawarta jest w nich szczegółowa konkretyzacja prawa moralnego, która uwzględnia charakter służby publicznej, jaką wykonuje funkcjonariusz administracji publicznej.
Normy etyczne dotyczące funkcjonariusza publicznego
Jak uważają Adam Biaś, Jan Boć i Jan Jeżewski Normy etyczne pracownika administracji publicznej nie muszą być dla swego obowiązywania ujęte w normach prawa stanowionego. Mogą być jednak ujmowane w prawie stanowionym przez organy odnośnych władz publicznych. W państwie prawa zauważa się, w różnych okresach historycznych, tendencję nasilającą się lub słabnącą do ujmowania norm etycznych pracownika administracji publicznej w normy prawa stanowionego. Tendencja ta związana jest nie tylko z określonymi faktami społecznymi (na przykład zjawiskiem korupcji wśród pracowników administracji publicznej), ale zależy także od tego, jaka koncepcja państwa prawa realizowana jest w praktyce administracji publicznej[1].
Warto więc jeszcze raz podkreślić, iż normy etyczne wiążą funkcjonariusza publicznego bez względu na to, czy zostały one ujęte w normach prawa stanowionego, czy też nie. Gdy nie są wyrażone w normach prawa stanowionego, wiążą pracownika administracji publicznej w sumieniu. Naruszenie norm etycznych wiąże się z pociągnięciem do odpowiedzialności moralnej.
W przypadku ujęcia norm etycznych w normach prawa stanowionego istnieje prawny obowiązek ich przestrzegania. Naruszenie norm etycznych, które zostały ujęte w normy prawa stanowionego pociąga za sobą odpowiedzialność prawną pracownika administracji publicznej.
Przykłady norm etycznych funkcjonariusza publicznego są następujące:
– pracę na stanowisku publicznym traktuj jako służbę ludziom, nie zaś jako panowanie nad ludźmi – jest to najwyższy nakaz etyczny,
– przestrzegaj obowiązującego prawa stanowionego i prawa moralnego,
– kieruj się w swoim postępowaniu zasadą realizowania na stanowisku publicznym dobra wspólnego,
- szanuj przyrodzoną godność wszystkich ludzi i sam zachowaj się godnie zarówno w miejscu pracy jak i poza nim,
– nie sprzeniewierzaj się urzędowi, który piastujesz,
– nie demoralizuj innych własnym postępowaniem,
– eliminuj despotyzm i bezwzględność w kontaktach z ludźmi,
- przyczyniaj się do wzrostu zaufania obywateli do państwa,
– traktuj wszystkich sprawiedliwie nie dyskryminując nikogo z jakichkolwiek przyczyn,
– chroń życie każdego człowieka; chroń każdego obywatela, jego prawa i wolności,
– okazuj wspólnotę z innymi, wspomagaj zwłaszcza ubogich,
– chroń tradycję, kulturę, dziedzictwo własnego narodu i jego tożsamość,
– w żadnej formie i w żadnych okolicznościach nie nadużywaj piastowanego stanowiska publicznego dla własnych lub cudzych, partykularnych korzyści, bądź bezinteresowny i bezstronny,
– nie rozpowszechniaj nieprawdziwych informacji,
– bądź lojalny wobec przełożonych i podwładnych,
– bądź skromny, unikaj pychy,
– unikaj zachowań, które mogłyby wzbudzić podejrzenie, że wyróżniasz jakąś osobę lub grupę,
Etyka funkcjonariusza publicznego
- unikaj zachowań, które mogłyby umożliwić innym ludziom dojście do wniosku o niemożności uznania twojego charakteru za nieskazitelny,
– zachowaj umiar i oględność w wypowiedziach publicznych, nie plotkuj, bądź dyskretny, nie demonstruj swojego osobistego stosunku do załatwianych spraw,
– nie reklamuj swej publicznej funkcji, nie pozyskuj klienteli, poklasku,
– bądź opanowany i taktowny, zachowaj powagę konieczną do sprawowania urzędu publicznego,
– sprawując urząd publiczny nie prowadź jednocześnie własnego przedsiębiorstwa zarobkowego, nie podejmuj zajęć dodatkowych, które kolidowałyby z piastowanym urzędem publicznym, nie podejmuj żadnej działalności, dla wykonywania której mogłyby być wykorzystane przez ciebie informacje uzyskane w toku sprawowania urzędu,
– w wypowiedziach publicznych unikaj wyrażeń obraźliwych, nie posługuj się groźbą ścigania karnego lub dyscyplinarnego,
- powierzony urząd publiczny sprawuj wedle swej najlepszej wiedzy i woli, z należytą sumiennością, gorliwością i uczciwością.
Warto podkreślić, iż niemożliwym jest skodyfikowanie wszystkich norm etycznych funkcjonariusza publicznego. W celu oceny etycznej określonego zachowania pracownika administracji publicznej, które nie zostało wyraźnie ujęte w żadnej szczegółowej normie etycznej stosuje się ogólne normy prawa moralnego. Przykłady ogólnych norm moralnych są następujące: czyń dobro, unikaj czynienia zła, bądź prawdomówny, okaż należytą ofiarność, bądź cierpliwy, bądź szlachetny, udzielaj pomocy drugiemu człowiekowi, służ radą, chroń swą godność, nie naruszaj godności drugiego człowieka, kieruj się zaufaniem do drugiego człowieka i zarazem roztropnością, nie poniżaj drugiej osoby, nie krzywdź drugiego człowieka, nie pomawiaj drugiego człowieka fałszywie, nie uprzedzaj się do drugiego człowieka, nie zazdrość drugiemu, przebacz drugiemu człowiekowi, nie chowaj urazy, działaj na korzyść drugiego człowieka, współczuj drugiemu w cierpieniu, myśl dobrze o drugim człowieku, okazuj szacunek drugiemu człowiekowi, nie zniesławiaj nikogo, nie obrażaj nikogo, nie inspiruj do złego, szanuj prywatność drugiego człowieka, nie bądź zachłanny, nie bądź chciwy, nie gromadź dóbr z uszczerbkiem dla interesu publicznego czy prywatnego, unikaj chęci panowania nad drugimi, nie pochwalaj złego, nie pomagaj w złym, nie kłam, nie kieruj się gniewem, nie bądź egoistą, panuj nad sobą, nie bądź zawistny, dbaj mocniej o prestiż organizacji niż o własny prestiż, bądź sprawiedliwy.
Demokratyczne państwo prawa funkcjonuje w sposób prawidłowy, gdy etyczne zachowania pracowników administracji publicznej wspierane są etycznymi zachowaniami obywateli. W przypadku spotkania się nieetycznych zachowań funkcjonariuszy publicznych z nieetycznymi zachowaniami obywateli państwu prawa grozi kryzys.
Sposoby umacniania i utrwalania norm etycznych zachowań pracowników administracji publicznej, które są najczęściej spotykane, obejmują:
- rozbudowanie i popularyzację tak zwanych kodeksów etycznych pracownika administracji publicznej,
- ujmowanie norm etyki pracownika administracji publicznej w normy prawa powszechnie obowiązującego.
Z kolei najskuteczniejszy sposób umacniania zachowań etycznych to uwrażliwienie sumień funkcjonariuszy publicznych.
I co o tym sądzicie?
Zachęcam do dyskusji w komentarzach poniżej oraz na grupie Politologia – stricte merytoryczny punkt widzenia.
Polecam także polubienie i obserwowanie FanPage’a OpinioLogii – www.facebook.com/opiniologia. Tutaj także można zamieszczać komentarze pod pojawiającymi się treściami.
[1] Błaś A., Boć J. (red.), Jeżewski J., Administracja publiczna, Kolonia Limited 2003, s. 278 – 279.
Bibliografia:
Błaś A., Boć J. (red.), Jeżewski J., Administracja publiczna, Kolonia Limited 2003
Grafika:
Etyka funkcjonariusza publicznego
Na zdjęciu (po lewej stronie) widzimy czarny owal imitujący koło, a w nim czarny hasztag #Politologia
Po prawej stronie znajdują się natomiast następujące informacje:
Tytuł artykułu:
Etyka funkcjonariusza publicznego
Autor: Wojciech Kaniuka
Logo OpinioLogia.pl na pomarańczowym tle
Autor grafiki: Wojciech Kaniuka
Opracowanie: Wojciech Kaniuka – OpinioLogia.pl
Komentarze