Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej. Kim jest? Jak go uzyskać?

Możesz mnie wspomóc poprzez Fundację Avalon.

Spodobała Ci się OpinioLogia lub jej część? Poleć ją innym!

Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej. Kto to jest? Jak się starać o możliwość korzystania z jego usług? Ile one kosztują i kto ostatecznie za nie płaci?

Reklamy

Na te i inne pytania postaram się odpowiedzieć poniżej. Nie traktuję jednak mojego wpisu jak vademecum – danie gotowych rozwiązań. Sam takich nie mam i ciągle ich poszukuję.

Chciałbym bardziej, aby mój tekst był rozpoczęciem dyskusji na temat, który jest arcyważny (tak przynajmniej sądzę) dla znacznej części z nas – osób niepełnosprawnych.

Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej – niezależne życie dla nas, nikt przeciwko naszym bliskim

Uważam, że każdy z nas musi żyć swoim życiem, na własny rachunek i według własnych przekonań czy nawet upodobań. Dotyczy to także osoby ze znaczną niepełnosprawnością, która potrzebuje stałej pomocy ze strony innych w codziennym funkcjonowaniu – przy takich czynnościach, jak mycie, karmienie, potrzeby fizjologiczne, załatwianie różnych spraw etc.

Chęć korzystania z usług osobistego asystenta przez niepełnosprawnego członka rodziny nie może być zatem postrzegana przez jego najbliższych jako pewnego rodzaju wotum nieufności wobec nich samych. Nie można w żadnym wypadku wiązać tego z jakimikolwiek patologiami lub z czymś do nich podobnym – co ma negatywny odbiór społeczny.

Nasze prawo do niezależnego życia

To jest nasze prawo do niezależnego życia uznane przez Polskę poprzez ratyfikowanie Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. O asystencji osobistej mówi art. 19 Konwencji – a konkretnie komentarz generalny do tego artykułu, gdzie znajduje się poniższa definicja.

Definicja asystencji osobistej

Termin asystencja osobista odnosi się do nakierowanego na osobę niepełnosprawną, lub kierowanego przez nią, wsparcia innej osoby. Stanowi ono instrument niezależnego życia. Chociaż rodzaje asystencji osobistej mogą się różnić, istnieją pewne elementy odróżniające ją od innych typów wsparcia.

1. Finansowanie asystencji osobistej

Musi być zapewnione na podstawie spersonalizowanych kryteriów. Powinno ono brać pod uwagę standardy prawa człowieka w kwestii godnego zatrudnienia. Finansowanie musi być przyznawane konkretnej osobie niepełnosprawnej i kontrolowane przez nią, tak by to ona opłacała wszelką konieczną pomoc.

Oparte jest na indywidualnej ocenie potrzeb oraz indywidualnych warunkach życiowych. Usługi zindywidualizowane nie mogą skutkować zmniejszeniem budżetu i/lub zwiększonymi wydatkami osobistymi.

2. Usługa jest kontrolowana przez osobę niepełnosprawną

To znaczy, że może ona ją zakontraktować od różnych dostawców lub wystąpić jako pracodawca. Osoby niepełnosprawne mają możliwość zindywidualizowania dostarczanych usług. Mogą je zdefiniować i zdecydować, kiedy, gdzie, jak, przez kogo i w jaki sposób będą wykonywane. Mają także prawo do instruowania i kierowania bezpośrednimi dostarczycielami usługi.

3. Asystencja osobista to relacja jeden do jeden

Asystenci osobiści osób niepełnosprawnych muszą być rekrutowani, szkoleni i nadzorowani przez osobę, której udzielana jest asystencja. Nie powinni być współdzieleni bez pełnej i dobrowolnej zgody osoby, której przyznany jest asystent. Dzielenie asystentów osobistych będzie potencjalnie ograniczać i utrudniać samodzielne i spontaniczne włączenie w życie społeczności.

4. Samodzielne kierowanie dostarczaniem usługi

Osoby niepełnosprawne, wymagające asystencji osobistej, mogą swobodnie wybierać stopień osobistej kontroli nad dostarczaną usługą. Musi to być robione zgodnie z ich preferencjami i warunkami życiowymi. Jeśli nawet obowiązki i funkcję pracodawcy wypełnia ktoś inny, osoba niepełnosprawna zawsze pozostaje w centrum decyzji dotyczących asysty.

Należy rozpoznać, uwzględniać i szanować indywidualne preferencje takiej osoby. Kontrola nad asystencją osobistą może być sprawowana w drodze wspomaganego podejmowania decyzji.

Asystencja osobista – komu powinna przysługiwać?

Osobom, które posiadają intelektualne zdolności do decydowania o sobie. Należą do nich także ci, którzy posiadają złożone potrzeby komunikacyjne – czyli używają nieformalnych sposobów porozumiewania się (tj. komunikacji za pomocą środków niejęzykowych, włącznie z użyciem mimiki twarzy, pozycji ciała i wokalizacji).

Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej
Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej

Źródło: Pixbay.com

Należy udostępnić im odpowiednie środki umożliwiające wyrażanie i przekazanie wskazówek, własnych decyzji, wyborów i/lub preferencji, którą będą uznane i respektowane.

Nasza przyszłość

Nikt i nic nie jest wieczne. Wiecznymi nie są także nasi rodzice, choć nie wiadomo jakbyśmy tego chcieli. A i oni zasługują w końcu na odpoczynek – na godną i spokojną starość.

W relacjach rodzinnych (nawet jeśli są one wzorowe) zawsze lepiej jest pozostać bratem, siostrą, kuzynem, kuzynką, wujkiem czy ciotką – bliskim, z którym utrzymuje się normalne kontakty, nie zaś krewnym, którym należy się opiekować.

Dlatego tak ważnym jest postawienie na samodzielność i niezależność w takiej formie, na jaką pozwala nam rodzaj oraz stopień naszej niepełnosprawności.

Idea asystencji osobistej

Z prawa do niezależnego życia rozumianego jako prawo osób niepełnosprawnych do kontroli nad własnym życiem i podejmowania decyzji, które nas dotyczą wywodzi się wprost idea asystencji osobistej. Niezależne życie nie może być wyłącznie interpretowane jako te, w którym posiadamy zdolność do samodzielnego wykonywania czynności dnia codziennego.

Niezależność jest formą autonomii. Oznacza ona, że człowiek niepełnosprawny nie jest kontrolowany przez innych. Nikt nie dokonuje za nas wyboru i nie decyduje o naszym stylu życia. Dzięki asystencji osobistej powinno być możliwe włączanie nas w życie lokalnej społeczności oraz realizowanie podstawowych praw obywatelskich – w tym: prawa do pracy, edukacji, dostępu do dóbr kultury publicznej czy udziału w życiu publicznym jako takim.

Osoba niepełnosprawna nadal jest postrzegana w naszym społeczeństwie jako ta, która nie potrafi samodzielnie funkcjonować wśród innych ludzi. Efektem tego jest uzależnienie od członków rodziny, instytucjonalizacja opieki, izolacja lub segregacja nas samych. Antidotum na to wszystko – optymalnym rozwiązaniem, które stwarza nam szanse na naprawdę własne życie – są usługi asystenta osoby z niepełnosprawnością

Kim właściwie jest asystent osobisty osoby niepełnosprawnej?

Na pewno nie jest on jej opiekunem. Istotna jest tutaj odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Ponosi ją osoba niepełnosprawna, a nie ta, która jest jej asystentem. W przypadku opiekuna sytuacja jest odwrotna – to on decyduje o wszystkim za swojego podopiecznego.

Asystent osobisty udziela wsparcia osobie niepełnosprawnej, które przebiega pod jej kierownictwem. Zobowiązany jest on zatem do takiego postępowania, aby działania człowieka, na rzecz którego świadczy swoje usługi, nie były krępowane przez jego indywidualne poglądy czy preferencje. Jako przykłady takiego wsparcia wymienia się chociażby: pomoc przy czynnościach higieny osobistej, odpowiednie ułożenie lub zmiana pozycji podczas snu, prowadzenie gospodarstwa domowego oraz poruszanie się poza mieszkaniem, dostęp do dóbr kultury czy załatwianie spraw urzędowych.

Gwarancje prawne. Co z nich wynika?

Polska ma obowiązek zapewnić osobom niepełnosprawnym dostęp do usług osobistego asystenta. Nasze państwo ratyfikowało bowiem Konwencję o prawach osób z niepełnosprawnościami. Nie został on jednak do tej pory spełniony przez władze w naszym kraju. Na przeciw temu wychodzą jedynie organizacje pozarządowe, które otrzymują na ten cel wsparcie z grantów i funduszy unijnych, które jest ograniczone czasowo. Pojawia się także zasadnicze pytanie o przyszłość tego typu wsparcia.

Nie będę za specjalnie się tutaj zagłębiał w aspekty prawne, czy nawet polityczno-prawne. Zachęcam w tym miejscu do lektury raportu sporządzonego przez Rzecznika Praw Obywatelskich: Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością – zapotrzebowanie na miarę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami.

Jak starać się o dostęp do usług asystenta osoby niepełnosprawnej?

Przyznam szczerze, iż znalezienie konkretnych informacji na ten temat nadal jest dla mnie ogromnym wyzwaniem, któremu jeszcze nie podołałem.

W jaki sposób podejść do tematu? Gdzie się zwrócić w tej sprawie? Jakie są warunki dostępu do usług asystenta osoby niepełnosprawnej w obszarze mojego zamieszkania?

Bardzo trudno jest pozyskać odpowiedzi na powyższe pytania.

Przyczyną powyższej sytuacji jest przede wszystkim fakt, że nadal brakuje stosownych rozwiązań prawnych, które wprowadzałyby instytucję osobistego asystenta osoby niepełnosprawnej do katalogu usług, jakie oferuje państwo polskie.

Jak zwykle u nas, zrobiono wszystko po naszemu. Wiele lat temu wprowadzono usługi opiekuńcze mające bardzo wąski zakres zastosowania i ograniczoną dostępność. Świadczenie tej usługi poza domem, zgodnie z jej definicją ustawową, może odbywać się jedynie w miarę możliwości, a decyzja nie należy do osoby, która z niej korzysta. Usługa jest niskiej jakości i odpłatna, zależnie od dochodu, a opiekunki nie są godnie wynagradzane. Nie dokonano zmian ustawowych by dostosować przepisy do zobowiązań konwencyjnych.

Tego typu podejście do sprawy uważam za całkowite zaprzeczenie idei asystencji osobistej – wręcz jej karykaturalność.

Co stanowi największe bariery w dostępie do usług osobistego asystenta osoby niepełnosprawnej?

Wśród barier badani wymieniają brak informacji, brak dostosowania usług asystenckich do ich potrzeb, bariery finansowe, bariery formalno-organizacyjne związane z rozdzieleniem usług asystenckich i opiekuńczych oraz trudności w znalezieniu odpowiedniej osoby do pracy w charakterze asystenta. W opinii badanych ograniczenia w dostępności usług asystenckich oraz ich koszt skutkuje dyskryminacją osób z niepełnosprawnością – podaje na 67 stronie wspomniany już przeze mnie raport Rzecznika Praw Obywatelskich: Asystent osobisty osoby z niepełnosprawnością – zapotrzebowanie na miarę Konwencji o prawach osób z niepełnosprawnościami.

Z badań przeprowadzonych przez RPO jasno wynika, że asystenci wpływają na uniezależnienie się osób niepełnosprawnych od rodziny. I nie mają naprawdę w tym miejscu znaczenia chęci, czas czy możliwości naszych bliskich. Najistotniejszym dla nas jest to, abyśmy mogli być w pełni aktywnymi w tych obszarach naszego życia, na których najbardziej nam zależy. Aktywnymi na swój, jakże indywidualny, sposób. A przecież takich obszarów jest tak naprawdę nieskończenie wiele.

Czy zatem Polska jest państwem XXI wieku w aspekcie podejścia do naszego funkcjonowania w społeczeństwie? Czy stać nas – przede wszystkim mentalnie – na pełne włączenie usług asystencji osobistej do systemu wsparcia?

Biorąc pod uwagę dotychczasową politykę obecnej władzy wobec nas, jestem, niestety, tutaj pesymistą. I nie będę ukrywał, że bardzo mnie to boli. Uważam bowiem, że dokonywany jest pewnego rodzaju zamach na naszą wolność, różnie pojmowaną, ale jednak – niezależność… Na godność osobistą, do której każdy z nas – bez względu na wszystko – ma pełne i niezbywalne prawo! Jest to zamach na naszą podmiotowość, istoty której znaczna część społeczeństwa, w tym także klasy politycznej, nadal nie rozumie! I bardzo często odnoszę wrażenie, że zrozumieć nie chce…

A co Wy uważacie na temat idei asystenta osobistego osoby niepełnosprawnej? Może macie już jakieś doświadczenia w tym zakresie i potraficie udzielić konkretnych wskazówek – zarówno mi jak i innym? Jeśli tak, to zapraszam do pełnej aktywności.

Zachęcam wszystkich do pogłębionej debaty na ten temat – w komentarzach poniżej oraz na Fanpage’u OpinioLogii: www.facebook.com/opiniologia, którego polubienie i obserwowanie serdecznie polecam.

Zachęcam także do współtworzenia grupy K(U)LAWE ŻYCIE Niepełnosprawnych.

Za merytoryczne uwagi do poprzedniej wersji tekstu serdecznie dziękuję Sławomirowi Besowskiemu z fundacji Centrum Praw Osób Niepełnosprawnych.

Foto: Pixbay.com

Komentarze

Komentarze